زبان آذری ، زبان کُهن منطقه آذربایجان

زبان آذری ، زبان کُهنِ منطقه آذربایجان

پژوهشگران و محققان زبان کُهن و حقیقی کل منطقه آذربایجان را قبل از حمله تُرکان و مغولان به ایران و استقرار طایفه هایی از آنها در منطقه آذربایجان ، زبان آذری ( = تاتی – تالشی ) می دانند ؛ زبان کنونی منطقه آذربایجان را می توان زبان تُرکی آذری نامید چرا که تلفیقی از زبان آذری کهن و زبان تُرکی می باشد . در ادامه به نظریات تعدادی از زبان شناسان و  پژوهشگران در این زمینه اشاره می شود .

کیامهر فیروزی می نویسد : سال 431 هجری ، نقطه عطفی است در آغاز دگر گشت زبان مردم آذربایجان ؛ چه آنکه یورش ترکان سلجوقی در همین سال اتفاق افتاد .(1).

کسروی می گوید : آذری یکی از نیم زبانهای بزرگ و ریشه داری همچون کردی و مازندرانی و تالشی و گیلانی و مانند اینها بوده و در سراسر آذربایجان سخن گفته می شده و آن جز شاخه ای از زبان ایران نبوده . (2).

یوسیف.م. ارانسکی در کتاب خود " زبانهای ایرانی " می نویسد : تالشی دنباله یکی از گویش های ایرانی شمال غربی است که در ادوار گذشته در آذربایجان رواج داشته اند . دوبیتی هایی که در منطقه اردبیل به دست آمده اند و به قرن دهم هجری / شانزدهم میلادی تعلق دارند به یکی از این گویشها سروده شده اند . تحلیل این دو بیتی ها ( توسط ب.م. میلر ) نشان داده است که گویش اردبیلی در قرن دهم / شانزدهم دارای ویژگیهایی است که آن را به تالشی کنونی بسیار نزدیک می کند . (3).

استاد یحی ذکاء درباره زبان آذری در آذربایجان می نویسد : این زبان شاخه یی از گروه زبانهای ایرانی غربی است که در شمال غربی ایران زمین بدان سخن گفته اند و با زبانهای آرانی و تالشی و گویشهای خلخالی و همدانی و زنجانی و تارمی و زبانهای کُردی و ارمنی همبستگی های دور و نزدیک داشته است . (4).

نویسندگان متعصب ترکیه بدون هیچ دلیلی ادعا می کنند که زبان مردم آذربایجان و سرزمین های مجاور از روز ازل ترکی بوده است . اما چه جوابی دارند به اینکه در هیچ متنی قبل از صفویه بیتی یا عبارتی ترکی از مردم آن مناطق دیده نشده بلکه بر عکس قرائن و اشارات موجود خلاف آن را ثابت می کند . مثلا برای قطران تبریزی ( در گذشته 465 ) وجود یک معشوق ترک در گنجه معمایی بوده که آن غریبه از کجا به آن شهر افتاده است و می گوید :

ای ترک به گنجه از کجا افتادی ؟

کاندر دل و جان من فکندی شادی

یک بوسه مرا به مستی اندر ، دادی

ای ترک همیشه مست و خرم بادی

خاقانی شروانی هم از ترکان به صورت عنصر بیگانه ای یاد می کند :

رسم ترکان است خون خوردن ز روی دوستی

خون من خورد و ندید از دوستی در روی من

از این شواهد در متون نظم و نثر فراوان است . اما متعصبان ترکیه ادعاهای خود را به صورت واضحاتی که نیاز به هیچ توضیح و استدلالی ندارد بیان می کنند حتی ایلامی ها و هیتی ها را هم ترک می پندارند . (5).

تطبیق واژه هایی از زبان های تالشی و آذری کُهنِ آذربایجان ( تاتی ) :

1 – دختر :

تالشیِ آستارا : کِلَه – kela ؛ کینَه – kina

تالشی ماسال : کینَه – kina ؛ کیلَه – kila

آذری روستای کَرینگان ( آذربایجان شرقی ) : کینا – kinā

آذری روستای گلین قَیَه ( آذربایجان شرقی ) : کینَه – kina

2 – خانه :

آستارا : کَه – k

ماسال : کَه – k

روستای کرینگان : کا – kā

روستای گلین قَیَه : کَر – kar

3 – گرگ :

آستارا : واگ – vg

ماسال : وَرگ – varg

روستای کرینگان : وارگ – vārg

روستای گلین قیه : وُرگ – vorg

4 – بازی :

آستارا : تامشو – tmo ؛ هُویَه – hūya

ماسال : مِزا – mezā

روستای کرینگان : تَمِشو – tameo

روستای گلین قیه : هُویَه – hūya

5 – ماه ( کُره ماه ) :

آستارا : اُشِم – oēm

ماسال : مِنگ – mēng ؛ مَنگ – mang

روستای کرینگان : اوشما – umā

روستای گلین قیه : اُشمَه – ōma ؛ اوشمَه – uma

منابع  :

(1). آذربایجان تُرک نیست ( تُرک زبان است ) ، کیامهر فیروزی ، انتشارات به نگار ، چاپ اول 1387 ، ص 87

(2).  زبان پاک ، آذری یا زبان باستان ، نام شهرها و دیه های ایران ، احمد کسروی ، انتشارات فردوس ، چاپ دوم 1379 ، ص 136

(3). زبانهای ایرانی ، یوسیف . م . ارانسکی ، ترجمه دکتر علی اشرف صداقی ، انتشارات سخن ، چاپ اول 1378 ، ص 139

(4). جستارهایی درباره زبان مردم آذربایگان ، یحی ذکاء ، بنیاد موقوفات دکتر محمود افشار ، چاپ اول 1379 ، ص 2

(5). جستارهایی درباره زبان مردم آذربایگان ، یحیی ذکاء ،  ص ، مقدمه دکتر محمد امین ریاحی

(6). واژه های تالشی و آذری از این منیع : از آستارا تا فومن ( تطبیق واژه هایی از گویش های مختلف زبان های تالشی و تاتی ) ، ضیاء طرقدار ، نشر فرهنگ ایلیا ، چاپ اول 1396 ، ص 47 و 66 و 74 و 77 . روستای کرینگان از روستاهای دیزمار شرقی از توابع بخش مرکزی شهرستان ورزقان و روستای گلین قَیَه در شهرستان مرند در استان آذربایجان شرقی قرار دارند .

جستارهایی درباره زبان مردم آذربایگان

معرفی کتاب : از آستارا تا فومن ( تطبیق واژه هایی از گویش های مختلف زبان های تالشی و تاتی ) نویسنده : ضیاء طرقدار ناشر : نشر فرهنگ ایلیا چاپ اول - ۱۳۹۶

معرفی کتاب : آرمین حیدریان ، نیوشا دقیقی ماسوله

برنامه تالشونه - صدا و سیمای گیلان

زبان تالشی – گویش آستارا