معرفی کتاب :

دانشنامه نوروز (سه گفتار از نوروز در ایران و شصت کشور جهان )

نویسندگان : آرمین حیدریان ، نیوشا دقیقی ماسوله

چاپ اول ، ۱۳۹۸

ناشر : انتشارات دهسرا

قیمت : ۷۰ هزار تومان

 دانشنامه نوروز در برگیرنده آثاری از نگارندگان کتاب حاضر و چهره های ماندگار آسمان مطالعات ایرانی و زبان و ادبیات فارسی همچون استاد ژاله آموزگار، استاد ابوالقاسم اسماعیل پور مطلق، و دیگر بزرگان است که ابعاد گوناگون جشن باستانی نوروز مانند جهان بینی فرهنگی، اسطوره شناسی، گاهشماری، مردم شناسی، زبان شناسی، ادبیات شفاهی، مباحث تاریخی، اسطوره شناسی و غیره را در مختصات جغرافیای کنونی کشور ایران و شصت کشور جهان، مورد مطالعه و بررسی قرار داده است.

کتاب در سه بخش عمده نوشته شده است. بخش نخست به بررسی کلی آداب و رسوم جشن نوروز در استانهای داخل ایران و شصت کشور مختلف؛ بخش دوم به پیشینه و مباحث مربوط به نوروز در دانشنامه آزاد؛ و بخش سوم به مطالعه دقیق و جامع آیین های نوروز در کشورهای اصلی برگزار کننده نوروز مانند ایران، افغانستان، تاجیکستان، آذربایجان، قرقیزستان، قزاقستان، پاکستان، ازبکستان، هندوستان، داغستان، ترکیه، ترکمنستان و . پرداخته است.

معرفی کتاب :

پادشاهی کُماژِن از آغاز تا پایان (خاندانی ایرانی با خدایانی ایرانی - یونانی در آناتولی )

نویسندگان : آرمین حیدریان ،  نیوشا دقیقی ماسوله

چاپ اول ، ۱۳۹۸

ناشر : انتشارات دهسرا

قیمت : ۳۰ هزار تومان

کُماژِنها حکومتی ایرانی در آناتولی آسیای صغیر بودند که پس از سلطۀ سلوکیان، آیینی ترکیبی از خدایان ایرانی و یونانی پدید آورده و سلطنتی قدرتمند، میان دو امپراتوری بزرگ سلوکی و اشکانی بنیان نهادند.

شاه آنتیوخوس یکم» نامدارترین پادشاه کماژن بود. وی در کتیبۀ معروفش، داریوش شاه هخامنشی را به عنوان جَدّ پدریِ خویش معرفی نموده است. امروزه آثار آنان در استان آدی یامان کشور ترکیه قرار گرفته است.

سعی پژوهش حاضر بر این بوده است تا اطلاعات نوینی دربارۀ جنبه های گوناگون حیات کُماژِنها، شامل بررسی مختصری از پیشینۀ تاریخی منطقۀ آناتولی در دوران حکمرانی هخامنشیان، سلوکیان، اشکانیان و رومیان، گزارشی از نتایج حفاریهای باستان‌شناختی صورت گرفته در محوطه های تاریخی منسوب به کماژنها، سرگذشت کماژنها از آغاز شکلگیری تا انهدام سلطنتشان، اسامی پادشاهان به تفکیک سال حکمرانی، معرفی پایتخت و مراکز ی - مذهبی، معماری بناها، صورت فلکی و محاسبات نجومی، جنبه های اساطیری و نمادشناسی، سکه های حکومتی، ترجمۀ محتوای کتیبه شاه انتیوخوس و سایر ابعادِ آثار بازمانده از آنان در اختیار مخاطبان قرار دهد.

صدا و سیمای گیلان

رادیو گیلان

برنامه تالشونه

تالشونه عنوان برنامه ای است که به زبان تالشی از رادیو گیلان پخش می شود.

شهرستان تالش بزرگترین شهرستان استان گیلان است و مردم آن به زبان تالشی صحبت می کنند. مردم این خطه از زمان های دور به زبان تکلم می کنند. زبان تالشی بیشتر از زبان فارسی به پهلوی قدیم نزدیک تر است. از این رو برنامه تالشونه به منظور ایجاد همبستگی، وحدت ملی تهیه می شود، نگاهی به گذشته و اصالت این قوم داشته و سعی دارد  تا بین نسل حاضر این قوم با سنت های گذشته ارتباط برقرار کند.

آیتم های مختلف برنامه عبارتند از : گزارش، پیام های مردمی،شعر و موسیقی، معرفی جاذبه های گردشگری و ورزش های بومی و محلی، معرفی شخصیت های فرهنگی و تاریخی تالش، خبرنگاران افتخاری، فضای مجازی و آسیب های آن، ارتباط تلفنی و جوابیه مسوولان، بخش کارشناسی، در ازدحام امروز ( بررسی معضلات فرهنگی موجود در مناطق تالش نشین) و آداب و رسوم مردم تالش .

طراح : علی شمسایی

تهیه کننده : علی شمسایی  - اعظم جمالی

گویندگان : طاهره رفاهی،مهرداد فیاض

نویسنده : علی شمسایی  - اعظم جمالی

گزارشگر : علی شمسایی  - اعظم جمالی

تلفن : 33827004 – 33835200 – 013

پیامک رادیو گیلان : 30000132

برنامه تالشونه

هر شب ساعت 30 : 20

مدت زمان : 30 دقیقه

این برنامه تالشی را می توانید از طریق نشانی زیر گوش کنید .

http://player.iranseda.ir/live-player/?VALID=TRUE&CH=515&t=b&auto=true&VALID=TRUE&SAVE=TRUE

زبان تالشی – گویش آستارا 

ایسپی ispi : سفید ، سپید

پی pi : چربی ، چربی گوشت

پی pi : پیر ، کُهن سال

بی bi : بِه ، از میوه ها

سی si : سیر ، از سبزیجات

سی si : سیر ، سیر شدن ، گرسنه نبودن

سی si : سی ( عدد 30 )

ایی ei : یک ( عدد 1 )

دیی di : روستا ، دِه

دیی di : دیر ، مقابل زود

تی ti : تیغ ، تیغ گیاهان

گی gi : چوب روی گردن دو گاو نر برای شخم زدن

زیی zi : پُر ، سرشار

ژی i : زنده

پاتِه pte : پختن

پاتَه pt : پخته

آپات pt : پَزنده ، آشپز

شِه ، شِی e ، ey : رفتن

شِه آ e : رفته

آشِه ، آشی e ، ey : رَوَنده ، کسی که می رود

هاندِه hnde : خواندن

هاندَه hnd : خوانده

آهاند hnd : خواننده ، کسی که می خواند

هوتِه hote : گفتن

هوتَه hot : گفته

آهوت hot : گوینده

ویندِه vinde : دیدن

ویندَه vind : دیده

آویند vind : بیننده  

معرفی کتاب :

تاریخ تالش

نویسنده : علی عبدلی

ناشر : نشر جامعه نگر

ویراست و چاپ دوم : 1393

فهرست مطالب کتاب :

فصل نخست : اوضاع طبیعی و جغرافیای انسانی

موقعیت ؛ سیمای طبیعت ؛ سرزمین ؛ جنگل های تالش ؛ جغرافیای انسانی ؛ پراکندگی ها ؛ جمعیت ؛ تالشان غیر تالش ؛ زبان تالشان ؛ تقسیمات ی ؛ جغرافیای تالش کهن ؛ تالش در دوره هخامنشیان ؛ جغرافیای تالش در دوره اسلامی ؛ زبان ؛ کار و پیشه .

فصل دوم : سرزمین تالش

نشانه های نخستین ؛ مفاهیم قومی و جغرافیایی ؛ نام کادوس ؛ تالش نام قوم ؛ پایتخت ؛ نشانه های دیرین ؛ همسایگان ؛ گیلان در گیلان ؛ مهاجران صاحب خانه ؛ همسایگان شمالی ؛ هیرکانیا ، گرگان نیست .

فصل سوم : سرنوشت

از سپیده دمان ؛ کاسسوها ؛ مانناها ؛ اورارتوئیان ؛ آشوریان ؛ هوریان ؛ مهرانیان ؛ تالش در دوره مادها ؛ کادوسان و هخامنشیان ؛ کادوسان متحد کوروش ؛ بلای مقدونیان ؛ تالش در دوره اشکانیان ؛ دوره ساسانیان .

فصل چهارم : تالش از آغاز اسلام تا دوران دمکرات ها

سلسله ها و امیران ؛ نمایه اسامی حکام فومن و گشت ؛ آثار فرهنگی ؛ حوزه های اجتماعی و فرهنگی ؛ خیزش بابک ؛ دژ ناگشوده ؛ تالش در دوره مغول ؛ مراکز حکومتی تالش در آغاز سده هشتم ؛ شفت ؛ نمایه حکام شفت ؛ گسکر ؛ نمایه ای از حکام گسکر ( مرداویج وندها ) ؛ آستارا = اسپهبد ؛ حکام آستارا و لنکران ؛ گشتاسپی ؛ لیسار ؛ تول و ناو ؛ فرمانروایی صوفیان ؛ دوره صفویان ؛ تالش در کشاکش ملکوک الطوایف ؛ منازعات درون منطقه ای ؛ فاجعه جدایی ؛ جنگ های ایران و روس ؛ معاهده گلستان ؛ قرارداد ننگین ترکمنچای ؛ پیدایش دو تالش ؛ تالش در دوره مشروطیت ؛ نقش روس ها ؛ خوشتاریا ، نماینده اقتصادی روسیه در تالش ؛ گارد ویژه خوشتاریا ؛ خیزش اهالی کرگانرود علیه خوشتاریا ؛ اعتراض اهالی به موضوع راه سازی شرکت خوشتاریا ؛ تلاش برای خروج از تالش ؛ تالش در دوره نهضت جنگل ؛ وقایع تالش شمالی ؛ تعدیات سالدات ها و بلشویک ها در آستارا ؛ غارتگری در راه خروج ؛ درگیری در آستارای شمالی ؛ تالش در اشغال دمکرات ها .

فصل پنجم : فرهنگ 

واژه ها و نام ها ؛ نام های گیتایی ؛ کجایی مزدیسنا ؛ برآیند ؛ اسلام و تالش ؛ اعتقادات ؛ مزدیسنا و فرهنگ عامه ی تالش ؛ سیا گالش ؛ پاسبان گوسفندان ؛ مظاهر طبیعت ؛ آل ، پری یا انسان ؟ ؛ پیوست .

ریشه شناسی نام آستارا » 

آستارا – اوستورو ostoro = راه کنار آب

نام هر شهری یا روستایی باید بر اساس زبان بومی و باستانی آن شهر یا روستا و بر اساس تلفظ مردم بومی آن مکان معنا شود ؛ یعنی اینکه مردم بومی نام شهر خود را چگونه تلفظ می کنند . به عنوان مثال نام شهر آستارا در زبان فارسی اکنون آستارا » تلفظ می شود ، ولی مردم بومی و تالش زبان آستارا این نام را اوستورو – ostoro » تلفظ می کنند . برای یافتن معنای آستارا – اوستورو » باید آن را اول دقیق و درست و به زبان بومی منطقه تلفظ کرد . زبان بومی و باستانی شهر آستارا زبان تالشی می باشد ، در نتیجه باید معنای شهر آستارا » را در زبان تالشی جستجو کنیم . برای نام آستارا » معناهای  زیادی شده است ، در ادامه به تعدادی از آنها می پردازیم .

1 – بعضی ها آستارا را به معنای آهسته رو » یعنی جایی که باید آهسته حرکت کرد معنی کرده اند . به این ترتیب : هوسته رو – hosta ro » : هوسته = آهسته ؛ رو = راه ؛ راهی که باید در آن آهسته حرکت کرد ؛ گفته می شود به دلیل وضعیت جغرافیایی منطقه و وجود باتلاق های زیاد .

2 – بعضی ها نیز به دلیل اینکه راههای ارتباطی آستارا با مناطق مجاور بسیار صعب العبور بوده و از قاطر استفاده می شده ، به این دلیل اَستَر رو » خوانده اند ، که بعدها تغییر شکل یافته به صورت آستارا در آمده است . ( اَستَر – پهلوی – astar ؛ قاطر ، حیوان بارکش و سواری . سَتَر هم گفته شده . فرهنگ فارسی عمید ، ص 123 ) .

3 – عده ای دیگر آستارا » را در ارتباط با واژه ستاره » می دانند . در زبان تالشی ، ستاره ،  ساره sāra ، آستوره āstora ، اِستاره ēstāra ، اوستووَه ostova ، آستووَه āstova ، سواَ sua » گفته می شود . به احتمال زیاد آستووَه » یعنی ستاره و سواَ » یعنی نور ستاره .

4 – دکتر محمد ابراهیم باستانی پاریزی نیز در وجه تسمیه آستارا معتقدند نام گذاری آستارا در رابطه با اِستر – ester » یعنی ناهید ( آناهیتا ) برابر با زهره ربه النوع مورد پرستش ایرانیان باستان و قبل از اسلام صورت گرفته .

5 – در شهرستان آستارا ، تالشها و کوه نشینان و تالش زبانان و افراد کُهن سال ، آستارا را اُستوراو -          اُستورُ – ostoro » تلفظ می نمایند و هرگز مشاهده و شنیده نشده که هوسته رو » یا اَستَرو » به زبان آورند . در زبان تالشیِ گویشِ آستارا کلمه   اُ o  » یا اُو ov » یعنی :  آب ؛ ستو - sto  » یا سِتو – sēto » یعنی : کناره و کرانه و لبه و بلندای کنار رودخانه و دریا ؛ و کلمه رُو ro » یعنی : راه . معنای کل را مفهوم چنین است : اوستوراو ، اُستورُ – ostoro  » یعنی : آب و کرانه و راه = راه کنار آب . در زمان گذشته قبل از جاده کشی ، راه آستارا و انزلی و لنکران فقط جاده از ساحل دریا بوده . (1).

همانطور که آمد مردم بومی منطقه آستارا یعنی تالشان نام شهر خود را اُستورُ ostoro » تلفظ می کنند و نه چیزی دیگر ؛ در نتیجه معنای : راه کنار آب » برای نام آستارا کاملا درست می باشد . در گویش شمالی زبان تالشی صدای آ ā » تبدیل به صدای اُ o » می شود . به عنوان مثال : آب » در گویش شمالی زبان تالشی ( منطقه آستارا ) اُو ov » تلفظ می شود ولی در گویش جنوبی زبان تالشی ( منطقه ماسال و فومن ) آو āv » تلفظ می شود . در نتیجه شکل کُهن و دقیقتر تلفظ نام آستارا » در زبان تالشیِ آستارا باید اُوستورُ ovsētoro » بوده باشد که به مرور تبدیل به اُستورُ ostoro » شده است ؛ و تلفظ کُهن این نام در زبان فارسی نیز باید آوستارا āvsētārā » بوده باشد که تبدیل شده است به آستارا āstārā » .

آوستارا āvsētārā ؛ اُوستورُ ovsētoro ؛ اُستورُ ostoro ؛ آستارا āstārā

آو āv ، اُو ov ( آب ) + ستا sētā ، ستو sēto ( کناره ، لبه ) + را rā ، رو ro ( راه ) = راه کنار آب .

منطقه تالش در گذشته ای نه چندان دور از گستردگی زیادی برخوردار بود . اگر کل منطقه تالش باستانی که بسیار گسترده بوده ( منطقه تالش کنونی در ایران در غرب استان گیلان ، کل منطقه آذربایجان ایران و کشور جمهوری آذربایجان و مناطقی از جنوب غربی روسیه ) را در نظر بگیریم می بینیم که آستارا در مرکز تالش باستانی و بزرگ قرار داشته است . نکته جالب اینکه سه آستارا وجود دارد . آستارای ایران ، آستارای کشور جمهوری آذربایجان و آستراخان ( آستارا خان ) در جنوب غربی کشور روسیه . این سه آستارا دقیقاً در یک راستا قرار دارند . این نشان می دهد که آستارا در دوران گذشته منطقه وسیعی را در بر می گرفته و راه ارتباطی بین شمال و جنوب و شرق و غرب تالش بزرگ و مرکز و قلب تالش بزرگ بوده است . جالب تر اینکه هر سه آستارا در کنار ساحل دریا ( در کنار آب ) هستند و این موضوع معنای آستارا » که به راه کنار آب » معنی شده بود را تأیید می کند .

با استفاده از دلایل تاریخی و زبان شناسی می توان از درستی معنایی که برای آستارا = راه کنار آب » آمد مطمئن شد .

دلایل تاریخی :

همانگونه که اشاره شد در گذشته ها حدوداً از انزلی » به آستارا » راهی نبوده و مردم از کنار ساحل دریا در این مسیر رفت و آمد می کردند . این موضوع حتی در سفرنامه ناصرالدین شاه قاجار ( 1264 – 1313 هجری قمری ) به گیلان که به قلم خود او است اشاره شده است ؛ قسمتهایی از آن آورده می شود :

روز دوشنبه بیستم شهر ذی القعده الحرام سال 1286 هجری قمری : به عزم گردش کنار دریای بزرگ خیال سواری داشتم . . خلاصه کناره را گرفته راندیم . هوا مه و تاریک و سرد بود . این ساحل بقدر چهار فرسنگ مسافت به تالش دولاب می رسد . روز جمعه بیست و چهارم شهر ذی القعده الحرام : طرف صبح باز همان باد گرم می آمد و هوا خوش بود . سوار کالسکه شده ، از کنار دریا به سمت طوالش راندیم.

همانطور که ملاحظه می شود ناصرالدین شاه در سال 1286هجری قمری به گیلان و تالش آمده است و در آن سال نیز جاده ای بین انزلی ، تالش و آستارا نبوده است و مردم از ساحل دریا برای رفت و آمد استفاده می کردند . نکته جالب اینکه ، حتی اکنون نیز که بین انزلی و آستارا راهی وجود دارد ، این راه بسیار به ساحل دریا نزدیک است به طوری که از درون راه می شود دریا را دید .

دلایل زبان شناسی :

واژه های دیگری نیز وجود دارد که از طریق آنها می توان مطمئن شد معنایی را که برای نام آستارا - اوستورو = راه کنار آب » آورده شد درست می باشد .

یکی از این واژه ها واژه روستا » می باشد که معنای آن کناره رود » است . در زبان تالشی آستارا رو ru = رود ، رودخانه » و ستو sēto ؛ ستا setā = کناره ، لبه » . در نتیجه :  رو ( رود ) + ستا ( کناره ، لبه ) = روستا = کناره و لبه رود .

واژه دیگر واژه راستا » است . به عنوان مثال می گویند : از این راستا برو ؛ یعنی : از کناره یا لبه این راه برو . را ( راه ) + ستا ( کناره ، لبه ) = راستا = کناره راه ، لبه راه . (2).

منابع :

(1).  تاریخ جامع آستارا و حکام نمین ، بهروز نعمت اللهی ، انتشارات شیخ صفی الدین ، چاپ اول ، 1380 ، ص 31 – 32 .

(2). از آستارا تا فومن ، ضیاء طرقدار ، نشر فرهنگ ایلیا ، چاپ اول 1396 ، گفتار سوم : واژه شکافی ، ص 102 – 105 .

https://t.me/tarikh_astara

پنجاه واژه پُرکاربُرد از زبان تالشیِ گویشِ منطقه آستارا

1 – نَنَه nn : مادر

2 – دَدَه dd : پدر

3 – مَمَه mm ؛ یولَه نَنَه yola nana : مادر بزرگ

4 – بوبو bobo ؛ یولَه دَدَه yola dada : پدر بزرگ

5 – ژِن en : زن

6 – مِرد merd : مَرد

7 – زوئه zu : پسر

8 – کِلَه kela ؛ کینَه kina : دختر

9 – بوئه bu ؛ بوَه bǝva : برادر

10 – هووَه hov : خواهر

11 – هردَن hǝrdn : کودک ، بچه

12 – وَی vy ؛ وَیو vayu : عروس

13 – یِزنَه yezna ؛ یَزنَه yazna : داماد

14 – پاواندی pvndi : نامزد

15 – ماشوی moy : کفش

16 – اُلَت olt : لباس

17 – شای y : پیراهن

– شالو lo : شلوار

19 – لوئه lu ؛ لَچَک lačk : روسری

20 – کَه k : خانه

21 – اُو ov : آب

22 – دو do : درخت

23 – رو ru : رود ، رودخانه

24 – هَی شی hayi : خورشید

25 – اُشم ، اُوشم oǝm ، ovǝm : ماه ، کُره ماه

26 – سوک suk : خروس

27 – کاگ kg : مرغ

28 – واگ vg : گرگ

29 – بیلی bili : اُردک

30 – پاس ps : گوسفند

31 – اسپَه ǝsp ؛ سبَه sǝba : سگ

32 – مِش me : زنبور

33 – موز muz : مگس

34 – وِیشی veyi ؛ وَشی vai : گرسنه

35 – تِی شی teyi ؛ تَشی tai : تشنه

36 – ناهو nho : صبحانه ، وعده خوراک صبح

37 – چوشتَه čot : ناهار ، وعده خوراک ظهر

38 – شانگونَه ngon : شام ، وعده خوراک شب

39 – کِلوک kǝlok ؛ کیلوک kilok : باران

40 – پِه pe : بالا

41 – سای وِه syve ، جینَه jina : پایین

42 – زینَه zina : دیروز

43 – اِمروژ ǝmru : امروز

44 – سِبادام sǝbdm ؛ ماشکی māki : فردا

45 – یُل yol ؛ گلن gǝlǝn : بزرگ

46 – گول لو gullu ؛ گَدَه gda : کوچک

47 – پارد prd : پُل

48 – کِچَه keča : قاشق

49 – چوک čok : خوب

50 – دیم dim : روی ، چهره

پی نوشت :

واژه های تالشی مربوط به کل منطقه شهرستان آستارا می باشد که در تلفظ تعدادی از واژه ها تفاوت اندکی دیده می شود .

تعدادی از واژه ها و جمله های پُر کاربردِ زبانِ تالشیِ گویشِ آستارا

1 – چوکیش čoki : خوبی ؟

چوکیم čokim : خوبم

2 – شِدایش edy : می روی ؟

شِدایم edym : می روم

3 – باشیش bi : خواهی رفت ؟

باشیم bim : خواهم رفت

4 – اومایدایش umydy : می آیی ؟

اومایدایم umydym : می آیم

5 – بامایش bmy : خواهی آمد ؟

بامایم bmym : خواهم آمد

6 – هتایش hǝty : خوابیده ای ؟

هتایم hǝtym : خوابیده ام

7 – سردایش sǝredy : می خندی ؟

سردایم sǝredym : می خندم

8 – پاتِدایش ptedy : می پزی ؟ ( پختن خوراک )

پاتِدایم ptedym : می پزم

9 – ماسِدایش msedy : می شنوی ؟

ماسِدایم msedym : می شنوم

10 – بامِدایش bmedy : گریه می کُنی ؟

بامِدایم bmedym : گریه می کنم

11 – استایدایش ǝstydy : می خری ؟ می ستانی ؟

استایدایم ǝstydym : می خرم ، می ستانم

12 – هاتِدایش htedy : می فروشی ؟

هاتِدایم htedym : می فروشم

13 – ویندِدایش vindedy: می بینی ؟

ویندِدایم vindedym : می بینم

14 – داداشتِدایش ddtedy : نگاه می کنی ؟

داداشتِدایم ddtedym : نگاه می کنم

15 – زنِدایش zǝnedy : می دانی ؟

زنِدایم zǝnedym : می دانم

16 – هاردِدایش hrdedy : می خوری ؟

هاردِدایم hrdedym : می خورم

17 – هاندِدایش hndedy : می خوانی ؟

هاندِدایم hndedym : می خوانم

– خَش اومایش x umy : خوش آمدی

خَش اوماین x umyn : خوش آمدید

19 – کی یویش kiyoy : کجایی ؟

کَه دایم kdym : در خانه ام

20 – بش bǝ : برو ؛ بشان bǝn : بروید

21 – ماش m : نَرو ؛ ماشان mn : نروید

22 – بوی boy : بیا ؛ بوآن bon : بیایید

23 – موی moy : نیا ؛ موآن moan : نیایید

24 – بشامون بوزور bǝmun bozor : برویم بازار

25 – ام چاندِه ǝm čnde : این چند است ؟ ( قیمت ) این چند است ؟

ویست هازو تمان vist hzo tǝmn : بیست هزار تومن

26 – چاخدَه اوبِه čxt obe : چقدر شد ؟ ( برای مقدار و قیمت )

27 – بشامون دی یو کانو bǝmun dǝyyo kno : برویم کنار دریا

28 – آز شِدایم āz edym : من می روم

29 – بش ته بَه خدویم داسواردَه bǝ tǝ b xǝdoym dsvrd : برو ، تو را به خدا می سپارم

30 – بژی یویش bǝiyoy : زنده باشی

نشانه های آوانگاری :

صدای آ : ā / صدای بین آ و اَ : / صدای اَ : a / صدای اِ : e / صدای اِ کوتاه : ǝ

زبان تالشی – گویش آستارا

1 – اُو ov : آب

2 – اُوَینَه ovyn : آیینه

3 – کَه k : خانه

4 – دو do : درخت

5 – رو ru : رود ، رودخانه

6 – هر hǝr : ابر و مه ، هوای ابری و مه آلود

7 – هردَن hǝrdn : کودک ، بچه

8 – زیزَه ziza : شکوفه درخت

9 – زر zer : ازگیل ، درخت و میوه ازگیل

10 – هَی شی hayi : خورشید

11 – اُشم ، اُوشم oǝm ، ovǝm : ماه ، کره ماه

12 – نَنَه nn : مادر

13 – دَدَه dd : پدر

14 – مَمَه mm : مادر بزرگ

15 – بوبو bobo : پدر بزرگ

16 – زوئه zu : پسر

17 – کِلَه kela : دختر

– بوئه bu : برادر

19 – هووَه hov : خواهر

20 – سوک suk : خروس

21 – کاگ kg : مرغ

22 – واگ vg : گرگ

23 – بیلی bili : اُردک

24 – پاس ps : گوسفند

25 – اسپَه ǝsp : سگ

26 – کی یَه kiya : اجاق ، اجاق خوراک پزی

27 – هوتِه hote : گفتن

28 – هاندِه hnde : خواندن

29 – زنی یِه zǝniye : دانستن

30 – ماسی یِه msiye : شنیدن

31 – بامی یِه bmiye : گریستن ، گریه کردن

32 – ویندِه vinde : دیدن

33 – داداشتِه ddte : نگاه کردن

34 – گلی یِه gǝliye : جوشیدن

35 – واشتِه vte : پریدن

36 – ویشتِه vite : جهیدن

37 – ویتِه vite : دویدن

38 – مِش me : زنبور

39 – موز muz : مگس

40 – چوک čok : خوب

41 – پارد prd : پُل

42 – کِچَه keča : قاشق

43 – ساغ ، ساق sq : زنده ( در حالت مادی ، در قید حیات بودن یا نبودن )

44 – ژی i : زنده ( در حالت معنوی )

45 – بژی یویش bǝiyoy : زنده باشی

46 – ول vǝl : گُل

47 – تُول tūl : گِل ، گِل لجن مانند

48 – ناهو nho : صبحانه ، وعده خوراک صبح

49 – چوشتَه čot : ناهار ، وعده خوراک ظهر

50 – شانگونَه ngon : شام ، وعده خوراک شب

https://t.me/tarikh_astara

جستارهایی درباره زبان مردم آذربایگان

معرفی کتاب :

کتاب هایی درباره تاریخ ، فرهنگ و زبان گیلان و آذربایجان 

تاریخ و زبان گیلک ها ، تالش ها ، تات ها ، آذری ها 

کتاب هایی درباره تاریخ ، فرهنگ و زبان تالشان - غرب استان گیلان 

کتاب هایی درباره تاریخ ، فرهنگ و زبان گیلک ها - شرق گیلان 

کتاب هایی درباره تاریخ ، فرهنگ و زبان تات ها 

کتاب های استاد علی عبدلی - تالش شناسی و تات شناسی 

کتاب هایی درباره تاریخ ، فرهنگ و زبان منطقه آذربایجان ، زبان آذری 

معرفی کتاب هایی درباره تاریخ ، فرهنگ و زبان گیلان ، تالش ، آذربایجان ؛ زبان های گیلکی ، تالشی ، تاتی ، آذری

زبان آذری ، زبان کُهنِ منطقه آذربایجان

پژوهشگران و محققان زبان کُهن و حقیقی کل منطقه آذربایجان را قبل از حمله تُرکان و مغولان به ایران و استقرار طایفه هایی از آنها در منطقه آذربایجان ، زبان آذری ( = تاتی – تالشی ) می دانند ؛ زبان کنونی منطقه آذربایجان را می توان زبان تُرکی آذری نامید چرا که تلفیقی از زبان آذری کهن و زبان تُرکی می باشد . در ادامه به نظریات تعدادی از زبان شناسان و  پژوهشگران در این زمینه اشاره می شود .

کیامهر فیروزی می نویسد : سال 431 هجری ، نقطه عطفی است در آغاز دگر گشت زبان مردم آذربایجان ؛ چه آنکه یورش ترکان سلجوقی در همین سال اتفاق افتاد .(1).

کسروی می گوید : آذری یکی از نیم زبانهای بزرگ و ریشه داری همچون کردی و مازندرانی و تالشی و گیلانی و مانند اینها بوده و در سراسر آذربایجان سخن گفته می شده و آن جز شاخه ای از زبان ایران نبوده . (2).

یوسیف.م. ارانسکی در کتاب خود " زبانهای ایرانی " می نویسد : تالشی دنباله یکی از گویش های ایرانی شمال غربی است که در ادوار گذشته در آذربایجان رواج داشته اند . دوبیتی هایی که در منطقه اردبیل به دست آمده اند و به قرن دهم هجری / شانزدهم میلادی تعلق دارند به یکی از این گویشها سروده شده اند . تحلیل این دو بیتی ها ( توسط ب.م. میلر ) نشان داده است که گویش اردبیلی در قرن دهم / شانزدهم دارای ویژگیهایی است که آن را به تالشی کنونی بسیار نزدیک می کند . (3).

استاد یحی ذکاء درباره زبان آذری در آذربایجان می نویسد : این زبان شاخه یی از گروه زبانهای ایرانی غربی است که در شمال غربی ایران زمین بدان سخن گفته اند و با زبانهای آرانی و تالشی و گویشهای خلخالی و همدانی و زنجانی و تارمی و زبانهای کُردی و ارمنی همبستگی های دور و نزدیک داشته است . (4).

نویسندگان متعصب ترکیه بدون هیچ دلیلی ادعا می کنند که زبان مردم آذربایجان و سرزمین های مجاور از روز ازل ترکی بوده است . اما چه جوابی دارند به اینکه در هیچ متنی قبل از صفویه بیتی یا عبارتی ترکی از مردم آن مناطق دیده نشده بلکه بر عکس قرائن و اشارات موجود خلاف آن را ثابت می کند . مثلا برای قطران تبریزی ( در گذشته 465 ) وجود یک معشوق ترک در گنجه معمایی بوده که آن غریبه از کجا به آن شهر افتاده است و می گوید :

ای ترک به گنجه از کجا افتادی ؟

کاندر دل و جان من فکندی شادی

یک بوسه مرا به مستی اندر ، دادی

ای ترک همیشه مست و خرم بادی

خاقانی شروانی هم از ترکان به صورت عنصر بیگانه ای یاد می کند :

رسم ترکان است خون خوردن ز روی دوستی

خون من خورد و ندید از دوستی در روی من

از این شواهد در متون نظم و نثر فراوان است . اما متعصبان ترکیه ادعاهای خود را به صورت واضحاتی که نیاز به هیچ توضیح و استدلالی ندارد بیان می کنند حتی ایلامی ها و هیتی ها را هم ترک می پندارند . (5).

تطبیق واژه هایی از زبان های تالشی و آذری کُهنِ آذربایجان ( تاتی ) :

1 – دختر :

تالشیِ آستارا : کِلَه – kela ؛ کینَه – kina

تالشی ماسال : کینَه – kina ؛ کیلَه – kila

آذری روستای کَرینگان ( آذربایجان شرقی ) : کینا – kinā

آذری روستای گلین قَیَه ( آذربایجان شرقی ) : کینَه – kina

2 – خانه :

آستارا : کَه – k

ماسال : کَه – k

روستای کرینگان : کا – kā

روستای گلین قَیَه : کَر – kar

3 – گرگ :

آستارا : واگ – vg

ماسال : وَرگ – varg

روستای کرینگان : وارگ – vārg

روستای گلین قیه : وُرگ – vorg

4 – بازی :

آستارا : تامشو – tmo ؛ هُویَه – hūya

ماسال : مِزا – mezā

روستای کرینگان : تَمِشو – tameo

روستای گلین قیه : هُویَه – hūya

5 – ماه ( کُره ماه ) :

آستارا : اُشِم – oēm

ماسال : مِنگ – mēng ؛ مَنگ – mang

روستای کرینگان : اوشما – umā

روستای گلین قیه : اُشمَه – ōma ؛ اوشمَه – uma

منابع  :

(1). آذربایجان تُرک نیست ( تُرک زبان است ) ، کیامهر فیروزی ، انتشارات به نگار ، چاپ اول 1387 ، ص 87

(2).  زبان پاک ، آذری یا زبان باستان ، نام شهرها و دیه های ایران ، احمد کسروی ، انتشارات فردوس ، چاپ دوم 1379 ، ص 136

(3). زبانهای ایرانی ، یوسیف . م . ارانسکی ، ترجمه دکتر علی اشرف صداقی ، انتشارات سخن ، چاپ اول 1378 ، ص 139

(4). جستارهایی درباره زبان مردم آذربایگان ، یحی ذکاء ، بنیاد موقوفات دکتر محمود افشار ، چاپ اول 1379 ، ص 2

(5). جستارهایی درباره زبان مردم آذربایگان ، یحیی ذکاء ،  ص ، مقدمه دکتر محمد امین ریاحی

(6). واژه های تالشی و آذری از این منیع : از آستارا تا فومن ( تطبیق واژه هایی از گویش های مختلف زبان های تالشی و تاتی ) ، ضیاء طرقدار ، نشر فرهنگ ایلیا ، چاپ اول 1396 ، ص 47 و 66 و 74 و 77 . روستای کرینگان از روستاهای دیزمار شرقی از توابع بخش مرکزی شهرستان ورزقان و روستای گلین قَیَه در شهرستان مرند در استان آذربایجان شرقی قرار دارند .

جستارهایی درباره زبان مردم آذربایگان

معرفی کتاب : از آستارا تا فومن ( تطبیق واژه هایی از گویش های مختلف زبان های تالشی و تاتی ) نویسنده : ضیاء طرقدار ناشر : نشر فرهنگ ایلیا چاپ اول - ۱۳۹۶

TALESHI LANGUAGE

زبان تالشی – گویش شمالی ( منطقه آستارا )

IRAN – GILAN – TALESH – ASTARA

معرفی کتاب : از آستارا تا فومن ( تطبیق واژه هایی از گویش های مختلف زبان های تالشی و تاتی ) نویسنده : ضیاء طرقدار ناشر : نشر فرهنگ ایلیا چاپ اول – ۱۳۹۶

معرفی کتاب :

جستارهایی درباره زبان مردم آذربایگان

یحیی ذکاء

انتشارات سخن

نوبت چاپ 2

سال چاپ 1397

خرید اینترنتی کتاب :

خرید اینترنتی کتاب - انتشارات سخن

پیشتر این کتاب توسط انتشارات بنیاد موقوفات دکتر محمود افشار به چاپ رسیده بود . 

سایت :

http://mahmoudafshar.ir/

تلگرام :

http://@AfsharFoundation

کتاب های دیگری از انتشارات موقوفات دکتر محمود افشار 

زبان های کاسپین

تطبیق واژه هایی از زبان های تبری ، گیلکی ، تالشی

منطقه تالش و آستارا در دوران فرقه تجزیه طلب دمکرات ها

ایران در سال 1320 در اشغال متفقین ( آمریکا ، انگلیس و شوروی ) بود . پس از پایان جنگ دوم جهانی نیروهای انگلیس و آمریکا خاک ایران را تَرک کردند ولی روس ها به طمع گرفتن امتیاز نفت شمال حاضر به فراخواندن قوای خود که آذربایجان را در اشغال داشتند نشدند . پس از مدتی با تدبیر قوام السلطنه نخست وزیر وقت و اخطار آمریکا به شوروی ، استالین مجبور شد در تاریخ 16 اردیبهشت 1325 به ارتش سرخ دستور دهد که فوراً خاک ایران را تخلیه نماید .

روس ها در طول مدتی که شمال ایران را در اشغال داشتند ، به منظور حفظ جای پای خود و فراهم نمودن اهرم چانه زنی با دولت ایران ، فرقه تجزیه طلب دمکرات آذربایجان به رهبری سید جعفر پیشه وری را تأسیس کردند . این فرقه تجزیه طلب در سال 1324 در آذربایجان اعلام خودمختاری نمود .

فرقه دمکرات ها به منظور تهدید بندر انزلی و رشت با مساعد دیدن شرایط اجتماعی بلافاصله پس از اشغال هشت پر و اسالم ، بلوک تالشدولا را نیز به تصرف درآوردند . در اوایل مهر ماه سال 1324 سربازان روسی آشکارا در نمین و روستاهای غرب آستارا مبادرت به پخش اسلحه و مهمات در بین هوادارن فرقه تجزیه طلب دمکرات می کردند .

در شب 24 آذر ماه قوای مسلح فرقه دمکرات با پشتیبانی ارتش سرخ به آستارا سرازیر شده و پس از درگیری اندکی با نگهبانان شهر و به شهادت رساندن سرهنگ علی ظهیرنیا مرزبان آستارا و چند تن دیگر از درجه داران شهربانی و ژاندارمری ، وارد شهر آستارا شدند و هر مانع مسیر خود را وحشیانه درهم کوبیدند و به سرعت ادارات و پایگاه های نظامی را به تصرف در آوردند و چند روز بعد هشتپر مهمترین شهر منطقه تالش را نیز اشغال کردند .

در آستارا پس از توافق های هوشمندانه قوام السلطنه با روس ها در مورد واگذاری امتیاز بهره برداری از میادین نفت شمال ایران و اخطار آمریکا به روس ها و خروج ارتش سرخ از استان هایی که تحت اشغال داشتند ، پشت پیشه وری و دوستانش ناگهان شدیداً خالی شد و ارتش ملی ایران بدون روبرو شدن با مقاومتی قابل توجه ، سنگرهای فدائیان تجزیه طلب دمکرات را درهم کوبید و دقیقاً در سالروز اعلام خودمختاری در آذربایجان ، آن ایالت را آزاد نمود و سران فرقه تجزیه طلب دمکرات و نیروهای مسلح آن سراسیمه به سوی مرزهای شمال غرب سرازیر شدند تا خود را به خاک شوروی برسانند . آستارا که اصلی ترین گذرگاه فراریان تجزیه طلب در آن زمان بود ، شاهد وقایع و فجایع زیادی گردید .

یک شاهد عینی که خود از جمله آن فراریان بود ، در خاطرات خود می گوید : سران فدایی بانک ملی آستارا را غارت کردند . بازار نیز غارت و به آتش کشیده شد . بسیاری از اماکن به بهانه های مختلف به وسیله دمکراتهای در حال فرار ، چپاول گردید و در آتش سوخت . آنها حتی به شماری از ن شهر کردند . زمانی که حوادث مذکور در آستارا جریان داشت ، قوای مسلح اعزامی از تهران ، از مسیر انزلی – تالش به سوی آستارا در حال پیشروی بود و سران عشایر منطقه به ویژه در تالشدولا و کرگانرود وارد صحنه مبارزه با تجزیه طلبان فرقه دمکرات شدند و آنها را بازداشت و یا متواری نمودند و سرانجام در روز 23 آذر سال 1325 نیروهای دولتی وارد آستارا شده و زمام امور را به دست گرفتند .

پس از ختم غائله تجزیه طلب دمکرات ها به رهبری جعفر پیشه وری ، در استان گیلان نیز جشن و سروری میهنی با مشارکت گسترده مردم بر پا گردید و قوای دولتی و عشایر تالش که نقش مهمی در مبارزه با تجزیه طلبان دمکرات ایفا نموده بودند ، در شهر رشت و در مقابل مردم رژه رفتند .

( منبع مورد استفاده : تاریخ تالش ، علی عبدلی ، نشر جامعه نگر ، چاپ دوم 1393 ، ص 269 – 272 )

شعار ملی و میهنی قوم تالش 

تولشیمون ، هِستیمون ؛ یولَه اِیرونه پِشتیمون

Tolǝimun hestimun yola ironǝ petimun

تالشیم ، هستیم ؛ پُشتِ سَرِ ایران بزرگ هستیم

تجزیه آذربایجان از ایران زمین در سال 1324 خورشیدی

در جنگ جهانی دوم نیروهای آمریکایی ، انگلیسی و روسی ، ایران را اشغال کرده بودند . در ماه مه 1945 ( اردیبهشت 1324 ) جنگ جهانی دوم به پایان رسید و چند روز بعد ایران به سه دولت متفق گفت که نیروهای خود را از ایران خارج کنند و دیگر ومی به باقی ماندن نیروهای متفقین در ایران نیست .

در این اوضاع بود که دسته های مسلح تجزیه طلبان و وطن فروشان به رهبری سید جعفر پیشه وری و با کمک ارتش سرخ شوروی در آذربایجان شورش کردند و ادارات دولتی را اشغال کردند و تأسیس فرقه دمکرات آذربایجان را اعلام نمودند ( 23 آذر 1324 ) . هدف فرقه ، تجزیه آذربایجان از ایران بود . حزب توده پشتیبانی خود را از تجزیه طلبان و فرقه دمکرات اعلام نمود . در این موقع دولت مرکزی ایران در وضع بسیار نامناسبی قرار داشت .

مقارن این احوال شورش دیگری توسط  تجزیه طلبان و وطن فروشان در کردستان آغاز شد و حزب کومله کردستان تأسیس دولت جمهوری کردستان را به ریاست قاضی محمد در 22 ژانویه 1946 اعلام کرد . سه ماه بعد در 3 اردیبهشت 1325 حکومتهای خودمختار آذربایجان و کردستان یک قرارداد اتحاد با یکدیگر منعقد نمودند و تجزیه ایران داشت عملاً صورت تحقق به خود می گرفت .

نیروهای انگلیسی و آمریکایی در 26 بهمن 1324 خاک ایران را تخلیه کرده بودند ولی شوروی از تخلیه نیروهای خود از خاک ایران اجتناب می کرد و تجزیه طلبان و وطن فروشان را در منطقه آذربایجان و کردستان مورد پشتیبانی قرار می داد . ایران از شوروی در سازمان ملل متحد شکایت کرد . مدتی بعد در اردیبهشت 1325 تمام نیروهای شوروی از ایران خارج شدند .

در 3 آذر 1325 واحدهای ارتش ملی ایران در سه ستون به سوی آذربایجان عزیمت نمودند . در حقیقت قبل از آنکه واحدهای ارتش ملی ایران به میانه برسند مردم تبریز قیام کرده و خودشان شهر را از دست دمکراتها آزاد ساخته بودند و وقتی واحدهای ارتش ایران در 21 آذر به تبریز رسیدند از آنها استقبال نمودند . با آزادی تبریز رژیم تجزیه طلب فرقه دمکرات سقوط کرد ، و عده ای از سران فرقه مزبور دستگیر و به کیفر اعمال خود رسیدند و عده ای دیگر از جمله جعفر پیشه وری رهبر تجزیه طلبان توانستند از مرز جلفا عبور کرده به خاک شوروی پناهنده شوند .

در بهمن 1325 با ورود نیروهای دولتی به مهاباد به عمر جمهوری کردستان هم خاتمه داده شد و سران تجزیه طلب و وطن فروش حزب کومله به دار مجازات آویخته شدند .

در آن دوره از تاریخ ایران زمین ، تعدادی از تجزیه طلبان و وطن فروشان با پشتیبانی و تکیه بر دشمنان ایران می خواستند بخش هایی از این سرزمین اهورایی را از ایران زمین جدا سازند ؛ اکنون باید پرسید آن وطن فروشان کجا هستند ، آیا کسی از آنها یادی می کند ؟ آنها نمی دانستند که وطن فروشی افتخار نیست بلکه باید وطن پرست بود تا جاویدان شد ؛ آنها نمی دانستند که ایران زمین همیشه جاودان بوده و جاودان خواهد ماند و نور اهورایی را نمی توان خاموش کرد .

( منبع مورد استفاده : تاریخ روابط خارجی ایران ( از ابتدای دوران صفویه تا پایان جنگ دوم جهانی ) ، عبدالرضا هوشنگ مهدوی ، انتشارات امیر کبیر ، چاپ چهارم ، 1369 ، ص 420 – 435 )

زنده باد ایران زمین

زنده باد ایران بزرگ

جانمان فدای ایران